Στο χωριό Άγιος Λαυρέντιος υπήρχαν δύο μονές: η ψηλότερα χτισμένη μονή του Αγίου Λαυρεντίου, από την οποία δόθηκε το όνομα στο χωριό, και η μονή του Αγίου Νικολάου (μετόχι), που βρισκόταν βορειοδυτικά, κάτω από το χωριό, στην οποία μεταφέρθηκε παλαιότερα και η Σχολή του Νεοφύτου.

Πλέον (περί το 1927) και οι δύο μονές είναι έρημες, και ιδιαίτερα η μονή του Αγίου Νικολάου, η οποία έχει εγκαταλειφθεί και δεν έχει πλέον καλόγερους, έχουν περάσει στην ιδιοκτησία της κοινότητας.

Στη μονή του Αγίου Λαυρεντίου βρίσκεται και το νεκροταφείο, το οποίο ανακαινίστηκε πριν από 25 χρόνια.

Στο χωριό υπάρχουν οι εξής ναοί:

Α’ Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

Ο Μητροπολιτικός ναός βρίσκεται κάτω από την κεντρική αγορά της κωμόπολης. Δεν καταφέραμε να μάθουμε τίποτε σχετικό με την ανέγερσή του, παρά μόνο ότι το 1730 διευρύνθηκε και αφιερώθηκε στον Άγιο Δημήτριο. Σήμερα είναι ο ενοριακός ναός του χωριού. Στο ναό φυλάσσεται και χειρόγραφο, το οποίο περιέγραψε κατά την επίσκεψή του στο χωριό το 1896 ο Παπαδόπουλος ο Κεραμεύς (9).

Από παλιά επιστολή γραμμένη τον Οκτώβριο του 1775 από κάποιον πρωτόπαπα Διάνελο μαθαίνουμε ότι υπήρχε έθιμο να γίνεται μια φορά το χρόνο, στις 16 Αυγούστου, εις μνήμην του Αγίου Αποστόλου του Νέου, φαγητό για τους ντόπιους και τους ξένους από τα έσοδα μιας δωρεάς που άφησε ο προαναφερθείς Πρωτόπαπας. Παραθέτουμε παρακάτω τόσο το χειρόγραφο όσο και αντίγραφο της επιστολής που μας έστειλε ο κ. Γ. Οικονομίδης.

Αριθμός 1

Αφιέρωμα του Πρωτόπαπα των 500 Γροσιών

Σήμερα, με το παρόν ιδιόχειρο γράμμα μου, ομολογώ και φανερώνω εγώ ο Πρωτόπαπας Διανέλος ιερέας, του τότε Σταμούλη, ότι τα πεντακόσια γρόσια που χρωστάει το χωριό μου, αφού με ακολουθήσει θάνατος, τα αφιερώνω στην αφιερωμένη εκκλησία μας του Αγίου Δημητρίου, να τα κάνει ζάπτο (λειτουργία μνημόσυνου) όποιος βρεθεί επίτροπος, να τα παίρνει την απόδοσή τους, να εξοδιάζει (να τελεί μνημόσυνο) κάθε χρόνο, να κάνει ένα φαγητό στις 16 Αυγούστου, και να μην έχει κανένας άλλος κανένα δικαίωμα σε αυτά, ούτε συγγενής μου, ούτε ξένος, να εμποδίζει αυτό το μνημόσυνό μου. Οποίος βρεθεί οποιασδήποτε τάξης και αν είναι που να εμποδίσει να μην γίνεται το φαγητό, ή και ο ίδιος ο επίτροπος που θα βρεθεί αμελής, ας είναι επικατάρατος και ας έχει και τον Άγιο αντίδικο, στην ημέρα της κρίσης. Και για βεβαίωση της αλήθειας, ιδού δίνω το ιδιόχειρο γράμμα μου, στα χέρια του παπά κυρ Ιωάννη, αφιερωμένου επιτρόπου, και ας είναι προς έγκυρη μαρτυρία:

1775 : Οκτώβριος : α’

Πρωτόπαπας Διάνελος ιερέας έγραψα και υπογράφω τα ανωτέρω.

        Ιωάννης καφετζής μαρτυρώ ως άνωθεν
        << Αναστασία Αλεβίζη μαρτυρώ
        Χατζιγιώργης μαρτυρώ
        << Αλέξης Ευσταθίου παρών

Αριθμός 2

Χάρτης 8ου. Φύλλα 230. Έτους 1666. – Νομοκάνων του Μανουήλ Μαλαξού από 420 κεφάλαια.

Μετά το τέλος του κειμένου:

«† Γράφω με το χέρι μου εγώ ο αμαρτωλός Παγιώτης (sic) από τα Γιάννενα, έτους 1666 (δικτιών) 10: με τη συνδρομή και την έξοδο του οσιωτάτου εν ιερομονάχου και πνευματικού πατέρα παπά κυρ Ιωάσαφ μαζί με τους υπόλοιπους αδελφούς. Και αν κάποιος θελήσει και αποξενώσει αυτό (το βιβλίο) από τη μονή του Αγίου Λαυρεντίου, ας έχει τον Άγιο Λαυρέντιο αντίδικο στην ημέρα της κρίσης. – Τέλος και χάρη: †»

Ακολουθούν επτά φύλλα. Από αυτά, το πρώτο φέρει τέσσερις θέσεις για δύο σφραγίδες. Η πρώτη σφραγίδα έχει ως εξής:

(εικόνα και κείμενο)

Η σφραγίδα αυτή ανήκει στην ονομαστή μονή Ξινιάς.
Η δεύτερη σφραγίδα έχει ως εξής:

(εικόνα και κείμενο)

Στο 6ο φύλλο υπάρχει σημείωμα του 17ου αιώνα, του ιερομονάχου Αζαρίου, που μαρτυρά ότι ο νομοκάνων αυτός ανήκει στη μονή του Αγίου Λαυρεντίου.

Στο 7ο φύλλο υπάρχει ο τύπος μίας μεγάλης σφραγίδας, η οποία φαίνεται ότι είχε κατασκευαστεί τον 16ο αιώνα. Η επιγραφή της σφραγίδας αυτής έχει ως εξής:

(δε γνωριζω ποια εννοει, ισως την καθετη της σελιδας)

Β ́ Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ

Ο ναός του Αγίου Αθανασίου βρίσκεται στην αρχή της αγοράς, χτισμένος σε ύψωμα, γι’ αυτό και ο νάρθηκας μοιάζει με εξώστη.

Ιδρύθηκε το 1777 (10), ενώ το τέμπλο του είναι αυτό του Αγίου Δημητρίου, το οποίο μεταφέρθηκε εκεί όταν το 1730 διευρύνθηκε ο ναός του Αγίου Δημητρίου. Το τέμπλο είναι ενσωματωμένο στο ναό του Αγίου Αθανασίου, διότι ήταν μικρό. Δίπλα στον ναό του Αγίου Αθανασίου υπάρχει και ένα παρεκκλήσι στο όνομα των Αγίων Αναργύρων.

Παρά τις έρευνές μας, δεν καταφέραμε να μάθουμε τίποτε για την ιστορική αξία του ναού του Αγίου Αθανασίου.

Γ ́. Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΤΟΥ ΝΕΟΥ

Ο ναός του Αγίου Αποστόλου του Νέου βρίσκεται στο κάτω μέρος του χωριού. Κτίστηκε το 1800 (12) στη μνήμη του Αποστόλου Κ. Σταματίου, ο οποίος μαρτύρησε στην Κωνσταντινούπολη επί Μαχμούτ του Δ’. Ο ναός χτίστηκε με προτροπή του Δοσιθέου Σελευκίας, συμπατριώτη του Αγίου (13), ο οποίος απέστειλε από την Κωνσταντινούπολη την Αγία Κάρα του Αγίου μέσω του συμπατριώτη και συγγενή του Σταμούλη Κέκια, με σκοπό η εκκλησία να χτιστεί στην πατρική οικία του Αγίου. Ο ναός αυτός είναι χτισμένος με το νέο ρυθμό των σύγχρονων εκκλησιών και έχει πλατεία με αμφιθέατρο, κωδωνοστάσιο και εξέδρα. Γύρω από την εκκλησία υπάρχουν τα κελιά.

Όταν το 1800 οι Αγιολαυρεντίται θέλησαν να χτίσουν τον ναό, συνάντησαν δυσκολίες, καθώς το προνόμιο της ανέγερσης εκκλησιών είχε καταργηθεί από το 1795, ως αποτέλεσμα γεγονότων που συνέβησαν στη Μακρυνίτσα για τον ναό του Προδρόμου και αφού ζήτησαν άδεια και άρχισαν να τον χτίζουν, για να μην παρέλθει η προθεσμία που τους είχε δοθεί και επειδή δεν είχαν έτοιμες πλάκες για να σκεπάσουν τον ναό, αναγκάστηκαν να αφαιρέσουν τις πλάκες από τα σπίτια τους (14).

Όταν ολοκληρώθηκε ο ναός, ζήτησαν και το σπίτι της γριάς και πλούσιας Βαμπάλως, που βρισκόταν δίπλα στο σπίτι του Αγίου, όπου σήμερα είναι τα κελιά, για να γίνει ο ναός πιο ευρύχωρος και λίγο προς το βορειοδυτικό μέρος, λόγω του φόβου για το ρέμα που κυλούσε εκεί κοντά. Αλλά η Βαμπάλω δε ήθελε ούτε με χρήματα ούτε με αντάλλαγμα άλλο καλύτερο και πιο ευρύχωρο σπίτι, και ούτε τον Άγιο θεωρούσε Άγιο. Μάλιστα έλεγε «δεν πιάνει τον γιο του Μέλλως για Άγιο». Και όταν οι κάτοικοι πανηγύριζαν, αυτή καθόταν στον εξώστη ή έβριζε. Όταν πέθαναν και οι δύο γιοί της από μέθη, ο νεότερος Ζήσης 25 χρονών και ο Μήτσος 30 χρονών, ζήτησαν το σπίτι για να χτίσουν κελιά, διότι δεν υπήρχε άλλος χώρος γύρω από το σπίτι του Αγίου. Η γριά όμως επέμενε στην πεισματικότητά της και ούτε που σκέφτηκε να το δώσει ακόμα και όταν ήθελε να πεθάνει. Πριν πεθάνει (πέθανε 75 χρονών το 1819) φώναξε πολλούς φτωχούς και όσους άλλους δέχτηκαν να πάνε στο σπίτι της και τους έδωσε από ένα τουρκικό χρυσό νόμισμα, ρουμπί λεγόμενο, που αξίαζε 100 γρόσια. Όταν πέθανε, ο κληρονόμος της Γιαννιός Βουγιαντζής δώρισε το σπίτι στην εκκλησία. Έμεινε ως κελλί μέχρι το 1860, όποτε και το κατεδάφισαν και έχτισαν τα σημερινά κελιά του ναού. Η προκατάληψη όμως ήθελε τον Άγιο να σκότωσε και την ίδια και τους γιους της για να κληροδοτήσει το σπίτι (15).

Στην κύρια είσοδο του ναού, στον τοίχο, είναι ζωγραφισμένα τα μαρτύρια του Αγίου.

Δίπλα στην εκκλησία υπάρχει και παρεκκλήσι στο όνομα του Αγίου Μοδέστου.

Στην εκκλησία υπάρχουν και χειρόγραφα και βιβλία από τα οποία περιγράφουμε τα παρακάτω (16). Βρίσκονται επίσης τα λείψανα του Αγίου Τρύφωνος.

Αριθμός 1

Περγαμηνό τετραευαγγέλιο που αποτελείται από 275 φύλλα, μήκους 0,215 μ. και πλάτους 0,16 μ. Το κείμενο είναι μονόστηλο με 29 γραμμές (0,155 μ. x 0,105 μ.). Γράφτηκε το έτος 1281 μ.Χ. Τα πρώτα 23 φύλλα έχουν καταστραφεί από μύκητες. Σε αυτόν τον κώδικα σώζεται μόνο η εικόνα του Ευαγγελιστή Μάρκου, και αυτή ημιτελής και άχρωμη. Μετά το τέλος του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου, υπάρχει το ακόλουθο σημείωμα: “Γράφτηκε το παρόν Ευαγγέλιο των τεσσάρων Ευαγγελιστών με το χέρι του Θεοδώρου, της κατώτερης των ιερέων τάξεως, και όντας γεμάτος αμαρτίες. Το έτος 6689, μήνα Οκτώβριο, ινδικτιώνα 5, βασιλεύοντος του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού και του πανευτυχέστατου βασιλέα και αυτοκράτορα των Ρωμαίων κυρίου Ανδρονίκου του Παλαιολόγου. Και όσοι πρόκειται να το διαβάσουν, μη καταραστείτε λέγοντας άσχημο λόγο, λόγω των πολλών σφαλμάτων. Γιατί όλοι είπατε: Θεέ μου, σώσε με, για να σας συγχωρήσει και ο Θεός.” — Μετά τα περγαμηνά φύλλα υπάρχουν άλλα δώδεκα χάρτινα, στα οποία τον 16ο αιώνα γράφτηκαν δηλώσεις για τα Ευαγγέλια των Αγίων Παθών και ιδιαίτερα ένας παρακλητικός κανόνας προς την Θεοτόκο.

Αριθμός 2

Χάρτινο φύλλο στο οποίο είναι γραμμένο το πρωτότυπο του ακόλουθου πατριαρχικού γράμματος:

“† Σωφρόνιος ελέω Θεού Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώμης και Οικουμενικός Πατριάρχης.”

† Ιερότατε Αρχιεπίσκοπε Δημητριάδος και Ζαγοράς, αγαπητέ αδελφέ και συλλειτουργέ εν Αγίῳ Πνεύματι,

Και εντιμότατοι κληρικοί, ευλαβέστατοι ιερείς, χρήσιμοι γέροντες και προεστώτες της επαρχίας ταύτης,

Χάρις έστω είς υμάς και ειρήνη παρὰ Θεοῦ. Οι Χριστιανοί του χωριού Άγιος Λαυρέντιος, μας ανέφεραν το θέμα τους και ζήτησαν εκκλησιαστικό επιτίμιο για την αποκατάσταση του δικαίου τους και την μαρτυρία της αληθείας. Γι’ αυτό το λόγο, γράφοντας, εάν τα πράγματα έχουν έτσι, αποφαινόμαστε συνοδικά μαζί με τους υπόλοιπους Σεβασμιώτατους Αρχιερείς και Υπερτίμους, τους εν Αγίῳ Πνεύματι αγαπητούς μας αδελφούς και συλλειτουργούς:

Εάν οι Χριστιανοί του χωριού Δράκια, από τα όρια που έχουν κοινά με τους Χριστιανούς του χωριού Άγιος Λαυρέντιος, που βρίσκονται στις περιοχές Παρασκευήκα, Καρκασανέικα, Γόβρι, Λάκαις και Αγριάν, δεν υφαρπάξανε πολύ ή λίγο τόπο και δεν έχουν αδικήσει τους Αγιολαυρεντίτες, ας είναι αθώοι και ανεύθυνοι και συγχωρημένοι. Εάν όμως, αντίθετα, κινούμενοι από ιδιοσυμφέρον, υφαρπάξανε κάποιον τόπο από τα προαναφερθέντα κοινά σύνορα και γνωρίζουν καλά ότι τους έχουν αδικήσει σε αυτό και τους έχουν ζημιώσει, εάν δεν ομολογήσουν την αλήθεια και δεν επιστρέψουν σε αυτούς εκείνο το κομμάτι, αλλά το κρατήσουν με πλεονεξία, ασεβώντας τον Θεό, αυτοί και οι Χριστιανοί που γνωρίζουν την αλήθεια για το θέμα, εάν δεν μαρτυρήσουν εν φόβω Θεού αμερόληπτα για το δίκαιο μπροστά στην Αγιοσύνη σας, ας είναι όλοι αφορισμένοι και καταραμένοι και ασυγχώρητοι. Ας στενάζουν και ας τρέμουν στη γη σαν τον Κάϊν. Η οργή του Θεού ας είναι πάνω στα κεφάλια τους και ας μην δουν ποτέ πρόοδο, έχοντας και τις κατάρες όλων των Αγίων Πατέρων της Εκκλησίας από αιώνων. Ενώ αυτοί που αποδεικνύεται ότι φέρονται με φιλαδικία, ας είναι φανερά κατακριμένοι ως έξω από την Εκκλησία του Χριστού. Κανείς ας μην τους εκκλησιάσει, ή αγιάσει, ή θυμιάσει, ή δώσει αντιδόρω, ή συμφάγει, ή συμπιει, ή συναναστραφεί και τους χαιρετήσει, μέχρι να πράξουν όπως γράφουμε (= 1779).

Μήνας Δεκέμβριος, ινδικτιώνας ιγ΄ (1779).

Ακολουθούν οι υπογραφές δέκα συνοδικών αρχιερέων και η κύρωση του τότε Αρχιεπισκόπου Δημητριάδος.
Είναι άγνωστο αν η αδικία των Δρακιωτών που αναφέρεται σε αυτό το γράμμα είναι αληθής, διότι μπορεί να βρεθεί και Πατριαρχικό γράμμα που αποδεικνύει ότι οι Δρακιώτες είχαν δίκιο στην κατοχή των τοποθεσιών που ονοματίζονται στο προκείμενο γράμμα. Επίσης, δεν είναι δυνατόν να υποτεθεί ότι οι Δρακιώτες του 1779ου έτους αισθάνθηκαν την προσβολή που τους έγινε από τους Αγιολαυρεντίτες μέσω του Πατριαρχείου.

Σωκράτης Βαμβάκος
Ιστορικός – Λαογράφος
(1891 – 1972)